Thói quen tiêu dùng không chỉ phản ánh cách người Việt mua sắm hằng ngày, mà còn hé lộ sự chuyển dịch lớn trong văn hóa, thu nhập, công nghệ và kỳ vọng trải nghiệm. Từ hành vi chọn sản phẩm, ra quyết định dựa trên cảm xúc hay tiêu chí giá trị, đến xu hướng mua sắm tiện lợi – tất cả tạo thành bức tranh tiêu dùng đang thay đổi nhanh hơn bao giờ hết. Giải mã những biến động này giúp doanh nghiệp hiểu rõ người mua đang nghĩ gì – muốn gì – sẵn sàng chi trả cho điều gì. Cùng Cooler City tìm hiểu trong bài viết dưới đây!
1. Thói quen tiêu dùng là gì?
Thói quen tiêu dùng là tập hợp những hành vi lặp đi lặp lại khi một cá nhân đưa ra quyết định mua sắm, sử dụng sản phẩm hoặc lựa chọn dịch vụ. Những hành vi này được hình thành bởi trải nghiệm, nhu cầu, cảm xúc và bối cảnh sống, sau đó dần trở thành “mặc định” trong cuộc sống hàng ngày. Nói cách khác, thói quen tiêu dùng chính là “cách chúng ta chi tiền và lý do đằng sau mỗi quyết định”.
Để hiểu rõ thói quen tiêu dùng là gì một cách toàn diện, nhiều doanh nghiệp đã thực hiện khảo sát thói quen tiêu dùng nhằm nắm bắt: khách hàng ưu tiên giá hay chất lượng, chọn thương hiệu quen thuộc hay thích thử cái mới, mua theo nhu cầu hay theo cảm xúc.
Một khía cạnh quan trọng khác là thói quen tiêu dùng bền vững – xu hướng đang phát triển mạnh tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh người tiêu dùng quan tâm hơn tới sức khỏe và môi trường. Sự chuyển dịch này cho thấy hành vi tiêu dùng không chỉ phản ánh năng lực chi trả, mà còn thể hiện giá trị sống của mỗi cá nhân.
Nhìn rộng hơn, thói quen tiêu dùng của người Việt Nam mang tính đặc trưng: ưu tiên sự tiện lợi, đề cao chất lượng “đáng đồng tiền”, tin vào trải nghiệm truyền miệng và có xu hướng thay đổi mạnh theo những biến động của thị trường. Chính vì vậy, việc hiểu rõ thói quen tiêu dùng không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu sản phẩm, mà còn xây dựng được chiến lược phát triển phù hợp với nhu cầu thực tế.
2. Cách xác định thói quen tiêu dùng
Để hiểu và giải mã hành vi của khách hàng, điều quan trọng đầu tiên là nắm được thói quen tiêu dùng dựa trên tiêu chí nào. Một thương hiệu không thể chỉ nhìn vào dữ liệu bán hàng; họ cần bóc tách hành vi theo nhiều lớp khác nhau để hiểu lý do đằng sau mỗi quyết định mua sắm. Dưới đây là những phương pháp cốt lõi:
Phân tích hành vi lặp lại trong đời sống hàng ngày
Một trong những cách rõ ràng nhất để xác định thói quen là quan sát thói quen hàng ngày của người tiêu dùng: họ thường mua cà phê sáng ở đâu, tần suất đặt đồ ăn online thế nào, lựa chọn thương hiệu quen hay đổi mới. Những hành vi lặp đi lặp lại chính là “dấu vân tay” của mỗi nhóm khách hàng.
Khai thác insight từ dữ liệu cá nhân
Các doanh nghiệp thường phân tích thói quen tiêu dùng của bản thân khách hàng thông qua lịch sử giao dịch, dữ liệu thành viên, hành vi online. Điều này giúp xác định mẫu mua hàng cụ thể: thích sản phẩm giá rẻ, ưu tiên sức khỏe, bị tác động bởi cảm xúc, hay chỉ mua khi có khuyến mãi.
Đánh giá nhóm hành vi tiêu cực
Một yếu tố ngày càng được chú trọng là nhận diện thói quen tiêu dùng xấu hoặc thói quen tiêu dùng không bền vững – ví dụ mua theo cảm xúc, tiêu thụ quá mức, lựa chọn sản phẩm không thân thiện môi trường. Việc hiểu các mô thức này giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược giáo dục thị trường và điều chỉnh xu hướng tiêu dùng theo hướng tích cực hơn.
Theo dõi sự thay đổi theo thời gian
Thói quen không phải bất biến; chúng thay đổi theo giai đoạn sống, mức thu nhập, tác động xã hội và xu hướng mới. Do đó, theo dõi thay đổi thói quen tiêu dùng theo từng chu kỳ giúp thương hiệu kịp thời điều chỉnh sản phẩm, chiến dịch marketing hoặc định vị thương hiệu.
Xem thêm: Làm Sao Để Tối Ưu Doanh Thu Trong Ngành Đồ Uống Giữa Thị Trường Khắc Nghiệt
3. Thói quen tiêu dùng của giới trẻ Việt Nam hiện nay
Gen Z và Gen Alpha đang định hình lại toàn bộ bức tranh tiêu dùng Việt Nam. Họ không còn là nhóm “khách hàng trẻ”, mà là thế hệ sở hữu tư duy số, sự nhạy cảm với xu hướng, và khả năng tạo ra ảnh hưởng mạnh mẽ đến thị trường. Hiểu rõ thói quen tiêu dùng của giới trẻ hiện nay chính là chìa khóa để doanh nghiệp tối ưu sản phẩm, trải nghiệm và chiến lược tăng trưởng trong giai đoạn 2025 – 2030.
3.1. Tiêu dùng dựa trên trải nghiệm – xu hướng dẫn dắt hành vi
Nếu thế hệ trước ưu tiên sự bền, rẻ và tiết kiệm, giới trẻ lại ưu tiên trải nghiệm. Một ly đồ uống phải ngon – đẹp – đáng đăng; một chiếc áo phải “lên dáng” chuẩn trend; một chuyến đi phải có story để kể. Đây là biểu hiện rõ nhất của thói quen người tiêu dùng chuyển dịch từ sở hữu sang trải nghiệm:
- Sẵn sàng chi nhiều hơn cho không gian, dịch vụ, cảm xúc.
- Chọn thương hiệu mang tính lifestyle (Katinat, Highlands, Lululemon, MUJI…).
- Ưa chuộng các thương hiệu “kể được câu chuyện”, không chỉ bán sản phẩm.
Họ không chỉ mua cái cần, họ mua cái khiến họ trở nên tốt hơn trong mắt chính mình.
3.2. Quyết định mua sắm phụ thuộc mạnh vào mạng xã hội
Mọi hành vi tiêu dùng của giới trẻ hiện nay đều đi qua TikTok/Instagram trước khi đến quầy thanh toán. Hơn 70% Gen Z Việt Nam bị ảnh hưởng bởi KOL/KOC trước khi mua (theo nhiều khảo sát thói quen tiêu dùng gần đây). “Tôi mua vì thấy trên TikTok” đã trở thành câu nói phổ biến. Điều này khiến doanh nghiệp phải thích nghi:
- Sản phẩm cần “đu trend” nhanh.
- Nội dung phải phù hợp thuật toán.
- Hành vi tiêu dùng thay đổi chỉ sau 1 video viral.
Gen Z không mua bằng lý trí, họ mua bằng giá trị xã hội của sản phẩm.
3.3. Cao cấp hóa lựa chọn – nhưng thông minh hơn trong chi tiêu
Một nghịch lý thú vị: họ thích sản phẩm premium, nhưng lại thích săn voucher, “deal hời”, hoàn xu, flash sale. Đây không phải keo kiệt, mà là sự tỉnh táo. Gen Z chọn:
- Ly cà phê 50–70k có giá trị trải nghiệm.
- Sản phẩm skincare tốt, nguồn gốc rõ ràng.
- Công nghệ mới giúp tiết kiệm thời gian.
Nhưng song song đó là:
- Dùng ứng dụng để so giá.
- Săn voucher trước khi thanh toán.
- Mua thông qua livestream để được khuyến mãi.
Vì thế, doanh nghiệp muốn thu hút Gen Z phải tối ưu cả chất lượng, trải nghiệm lẫn giá trị tiết kiệm.
3.4. Mạnh về ý thức sức khỏe – nhưng vẫn tồn tại “hai mặt” tiêu dùng
Dù quan tâm đến sức khỏe, giới trẻ vẫn duy trì một phần thói quen tiêu dùng không bền vững:
- Ăn clean nhưng uống trà sữa 3 lần/tuần.
- Tinh giản đồ dùng nhưng vẫn mua đồ “xinh xinh cho vui”.
- Theo đuổi sống xanh nhưng dùng nhiều đồ nhựa dùng một lần.
- Họ muốn bền vững, nhưng chưa thật sự sống theo bền vững.
Đây là cơ hội để doanh nghiệp chuyển đổi:
- Bao bì thân thiện môi trường.
- Sản phẩm lành mạnh hơn.
- Giá trị thương hiệu gắn với trách nhiệm xã hội.
3.5. Sự bùng nổ của tiêu dùng cá nhân hóa
Gen Z không muốn hoà vào đám đông. Họ muốn sản phẩm “đúng tôi”:
- Tùy chọn topping, màu sắc, phiên bản giới hạn.
- Các thương hiệu cho phép tự tạo combo, cá nhân hóa khẩu vị.
- Mua quần áo theo “phong cách” thay vì theo “bộ sưu tập”.
Điều này phản ánh sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng dựa trên tiêu chí nào:
- Sản phẩm phải phù hợp tôi, không phải thị trường chung.
- Trải nghiệm phải phản ánh phong cách cá nhân.
- Doanh nghiệp không cá nhân hóa sẽ mất Gen Z ngay lập tức.
3.6. Tốc độ là tất cả: nhanh – tiện – ít chờ đợi
Gen Z lớn lên trong kỷ nguyên “on-demand”, nơi mọi thứ xảy ra tức thì. Họ sẽ rời bỏ thương hiệu nếu:
- App load lâu.
- Giao hàng chậm.
- Không có thanh toán không tiền mặt.
- Không phản hồi tin nhắn nhanh.
Tiêu dùng của thế hệ trẻ gắn chặt với tốc độ và sự tiện lợi.
3.7. Dễ thay đổi nhưng trung thành với giá trị thương hiệu
Giới trẻ có thể đổi thương hiệu chỉ vì một clip viral… nhưng một khi đã thấy đúng giá trị, họ rất trung thành. Thương hiệu nào phù hợp tinh thần họ theo đuổi như: lifestyle, bền vững, thể thao, tối giản,… sẽ có chỗ đứng lâu dài. Họ thay đổi sản phẩm, nhưng ít khi thay đổi giá trị đồng điệu.
Xem thêm: Xu Hướng Bán Hàng Online 2025: Cạnh Tranh Hay Cơ Hội Bứt Phá?
4. Thói quen tiêu dùng không bền vững & hệ quả tại Việt Nam
Dù thị trường có nhiều chuyển biến tích cực, một bộ phận lớn thói quen tiêu dùng của người Việt Nam – đặc biệt trong nhóm trẻ – vẫn đi theo hướng thiếu bền vững, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường, tài chính cá nhân và toàn bộ hệ sinh thái kinh doanh. Việc nhìn thẳng vào thực trạng giúp chúng ta định hình lại tư duy và từng bước thay đổi thói quen tiêu dùng trong tương lai.
4.1. “Tiêu dùng nhanh” – Mua nhiều nhưng dùng ít
Văn hóa chạy theo trend khiến thói quen tiêu dùng của giới trẻ hiện nay rơi vào vòng xoáy mua vì thích – mua vì rẻ – mua vì đang hot. Biểu hiện:
- Fast-fashion: mua nhiều, dùng 1–3 lần rồi bỏ.
- Đồ ăn/uống theo trend: thử cho biết rồi quên ngay.
- Mua phụ kiện công nghệ theo cảm xúc nhất thời.
Hệ quả:
- Rác thải thời trang & nhựa tăng mạnh.
- Người trẻ khó kiểm soát chi tiêu.
- Doanh nghiệp phải chạy theo “trend cycle”, thiếu bền vững.
4.2. Lạm dụng nhựa & bao bì dùng một lần
Cơn bùng nổ của F&B, trà sữa và giao đồ ăn khiến các sản phẩm như ly nhựa, màng seal, túi nilon… trở thành một phần quen thuộc trong thói quen tiêu dùng của người Việt Nam.
Hệ quả:
- Việt Nam nằm trong nhóm xả thải nhựa ra biển cao nhất thế giới.
- Đô thị quá tải vì rác.
- Người tiêu dùng khó chuyển sang lối sống xanh.
4.3. Tâm lý “giá rẻ – khuyến mãi” & hệ quả dài hạn
Một bộ phận người tiêu dùng ưu tiên các sản phẩm rẻ hoặc khuyến mãi mà không đánh giá chất lượng hay vòng đời sản phẩm.
Hệ quả:
- Hàng kém chất lượng tràn lan.
- Rủi ro sức khỏe tăng cao trong nhóm mỹ phẩm – thực phẩm.
- Doanh nghiệp cạnh tranh bằng giá, không phải bằng giá trị.
4.4. Nghiện sự tiện lợi – lệ thuộc vào giao hàng
Sự phát triển của giao hàng 24/7 và app khuyến mãi khiến giới trẻ dễ lệ thuộc vào sự tiện lợi. Biểu hiện:
- Gọi đồ ăn dù chỉ cách vài trăm mét.
- Ăn nhanh thay cho bữa ăn đủ dinh dưỡng.
- Mua sắm tức thì, ít cân nhắc.
Hệ quả:
- Nguy cơ béo phì & bệnh chuyển hoá.
- Phí nhỏ tích lại thành khoản lớn mỗi tháng.
- Tăng rác thải & khí thải từ vận chuyển.
4.5. Thay thiết bị công nghệ dù còn dùng tốt
Tâm lý “phải sở hữu phiên bản mới nhất” khiến người trẻ liên tục thay điện thoại, tai nghe, tablet.
Hệ quả:
- Rác điện tử tăng nhanh.
- Tài chính cá nhân suy giảm.
- Doanh nghiệp bị áp lực ra sản phẩm mới liên tục.
4.6. Thiếu hiểu biết về tiêu dùng bền vững
Nhiều người chưa hiểu rõ khái niệm tiêu dùng xanh, tái chế đúng cách hay vòng đời sản phẩm. Điều này làm thói quen tiêu dùng của giới trẻ hiện nay dễ đi lệch khỏi tiêu chuẩn bền vững.
Hệ quả:
- Chiến dịch bền vững của doanh nghiệp kém hiệu quả.
- Chính sách môi trường khó triển khai.
- Thương hiệu bền vững khó cạnh tranh với mô hình “nhanh – rẻ – tiện”.
4.7. Hệ quả tổng thể: môi trường – người tiêu dùng – doanh nghiệp
Với môi trường:
- Rác thải, ô nhiễm, khí thải tăng mạnh.
- Hệ sinh thái bị tổn hại lâu dài.
Với người tiêu dùng:
- Mất kiểm soát tài chính & thời gian.
- Sức khỏe suy giảm.
- Khó thay đổi thói quen tiêu dùng sau thời gian dài duy trì.
Với doanh nghiệp:
- Khó hoạch định dài hạn vì thị trường sống theo trend.
- Áp lực giảm giá liên tục → giảm lợi nhuận.
- Dễ bị cạnh tranh bởi hàng kém chất lượng.
Xem thêm: Xu Hướng Đồ Uống Mua Đông Khiến Giới Trẻ Phát Sốt Mà Chủ Quán Cần Biết
Lời kết:
Thói quen tiêu dùng của người Việt Nam đang trải qua một giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, nơi người mua trở nên thông thái hơn, đòi hỏi cao hơn và sẵn sàng chi trả cho giá trị thực. Hiểu đúng – phân tích đúng – hành động đúng chính là chìa khóa để doanh nghiệp khai thác cơ hội, giảm rủi ro và tạo khác biệt cạnh tranh. Đây chính là thời điểm để doanh nghiệp tái định vị, đổi mới sản phẩm và xây dựng mô hình kinh doanh bền vững hơn cho chặng đường sắp tới.
Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết, đừng quên ghé thăm website COOLERCITY.VN để khám phá những thông tin mới nhất về thị trường F&B và mô hình kinh doanh nhượng quyền ngành hàng đồ uống nhé!
Bạn có thể liên hệ Hotline: 0889.670.888 hoặc liên hệ Facebook Cooler City – Icecream & Tea để được tư vấn và đặt hàng nhanh trong thời gian nhanh nhất.